سیستم بینایی در تمامی افراد با هر رده سنی بسیار مهم و حائز اهمیت است. تنبلی چشم یکی از بیماری‌های بینایی به شمار می‌رود که فرد در بدو تولد، جوانی یا بزرگسالی به آن دچار می‌شود. آیا ممکن است که یک فرد جوان یا بزرگسال نیز با مشکل تنبلی چشم سر و کله بزند؟ چشم پزشک و اپتومتریست چگونه بیماری تنبلی چشم را تشخیص داده و چگونه به افراد در این زمینه راهکار ارائه می‌دهند؟
کاهش توان عضله چشمی، استفاده از گوشی و رایانه زیاد در طول روز از جمله عواملی است که فرد را با بیماری تنبلی چشم مواجه می‌کند.
تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopla):
تنبلی چشم یکی از بیماری‌های شایع بینایی به معنی کاهش دید در یک چشم است. در علم پزشکی به تنبلی چشم، خاموشی چشم هم گفته می‌شود. این بیماری از رشد غیر طبیعی بینایی آغاز شده و سرانجام به ضعیفی یا تنبلی چشم می‌انجامد.
این افراد معمولاً چشمانی با مردمکی به سمت بیرون یا داخل دارند که به حالت سرگردان چرخش می‌کند و قادر به تمرکز بر روی یک نقطه نیست. معمولاً کودکانی که از سنین پایین با ضعیفی چشم روبرو می‌شوند به تنبلی چشم دچار هستند و برای رفع آن باید عینک بزنند. بین محدوده سنی نوزادی تا ۷ سالگی تنبلی چشم خود را نشان می دهد.
اگر در بعضی از موارد مشاهده شده که کودک خودش از ضعف بینایی شکایت می‌کند. والدین بهتر است برای جلوگیری هرچه سریع‌تر از بالا رفتن شماره چشم کودک و ضعیفی آن به اپتومتریست مراجعه کنند. قابل توجه است که هرچه این بیماری زودتر شناسایی و روند درمان آن طی شود کودک از سایر مشکلات و بیماری‌های چشم در امان می‌ماند. اما اگر در کودکی جلوی این بیماری گرفته نشود امکان دارد که در بزرگسالی فرد با نابینایی مواجه شود. اپتومتریست تخصصی می‌تواند با لنزهای چشمی، عینک مناسب و همچنین کاورهای چشمی به بهبود بیماری کمک شایانی کند.
علائم تنبلی چشم:
تنبلی چشم علائمی را از بدو تولد بروز می‌دهد تا به فرد فرصت دهد در فاصله نوزادی تا ۷ سالگی به فکر درمان آن باشد. این علائم معمولا توسط خانواده و والدین یا توسط خود کودک شناسایی می‌شود. از جمله این علائم:
- کج شدن یا خم شدن غیر طبیعی سر و گردن
- عدم وجود تقارن بین دو چشم
- خمیدگی یا حتی بستن یک چشم
- مشکلات بینایی برای مثال قادر نبودن به تشخیص اشیا دور یا نزدیک
- ثابت نبودن چشم و تمرکز نکردن بر روی یک نقطه
- سرعت زیاد در پلک زدن
- آزمایش‌های تست سنجش و بینایی
- سردردهای شدید و مزمن
- ضعف بینایی و خستگی چشمان
راهکارهایی جهت تشخیص تنبلی چشم:
والدین اگر ببینند که مردمک چشم فرزندشان سرگردان است و نمی‌تواند روی یک نقطه تمرکز کند، کودک نسبت به ضعف بینایی خود شکایت می‌کند یا حتی سرعت پلک زدن کودک زیاد است، باید به بیماری تنبلی چشم شک کرده و برای درمان فورا به یک اپتومتریست مراجعه کنند.
سوابق خانوادگی در بیماری‌های چشمی می‌تواند در بروز تنبلی چشم در کودک تاثیر گذار باشد. مهمترین راه تشخیص این بیماری سنجش و آزمایش‌هایی است که کودک قبل از ورود به مدرسه باید این آزمایشات بالینی را انجام دهد. در این آزمایشات بررسی می‌کنند که:
- دو چشم مانند هم بینایی خوبی داشته باشند.
- نوری به چشم کودک در هنگام آزمایش وارد نشود.
- حرکت دو چشم و مردمک‌ها طبیعی و مانند هم باشد.
در صورت وجود مشکل در هر مورد والدین باید سریع مطلع شده و به پزشک اپتومتریست مراجعه کنند تا راهکارهایی را جهت درمان بیابند. توجه کنید که کودکان گاهی شکایتی نمی‌کنند و نسبت به ضعف خود بی تفاوت اند. بهتر است که حتما والدین نسبت به سنجش و آزمایشات بالینی نیز اقدام کنند و بینایی فرزندشان را تست کنند.
دلایل شایع بیماری تنبلی چشم:
در اوایل زندگی زمانی که نوزاد تجربه غیر عادی بینایی را تجربه کند، ممکن است که عصب‌های بینایی کودک که در یک لایه نازک شبکیه و در پشت چشم و مغز وجود دارند تغییر کرده و باعث می‌شود که یک چشم نسبت به چشم دیگر ضعیف‌تر عمل کند. فرزندانی که دچار کمبود وزن هستند یا سوابق خانوادگی در بیماری چشمی دارند بیشتر در خطر بیماری تنبلی چشم هستند. پس خانواده‌هایی که بیماری زمینه‌ای چشمی دارند حتما بعد از تولد، بینایی کودک را مورد آزمایش قرار دهند.
روش‌های درمان تنبلی چشم:
اپتومتریست بعد از معاینه و شدت ضعف بینایی بیمار موثرترین روش درمان را برمی‌گزیند. معمولا درمان تنبلی چشم هم در بزرگسالان و هم در کودکان با تجویز بستن چشمی روی چشم بین ۲ تا ۶ ساعت در روز همراه است. تجویز عینک، قطره چشمی آتروپین یا در موارد شدیدتر جراحی و عمل چشم از دیگر راهکارهای درمان تنبلی چشم شناخته شده است..
اگر تنبلی چشم در فرد به دلیل عیوب انکساری یا آنیزومتروپی باشد نیز پزشک عینک تجویز می‌کند که استفاده از آن بسیار ضروری است. در بعضی از کلینیک‌ها در کنار روش‌های سنتی از روش‌های پیشرفته نیز مانند اکتیو آمبلیوپ تراپی، درمان تحت حالت دوچشمی با پین آکولار یا دستگاه CAM تراپی انجام می‌شود. انواع ورزش‌ها و حرکات تحریکی چشم وجود دارند که می‌تواند به بهبود روند درمان تنبلی چشم کمک کند. انواع این ورزش‌ها برای رفع بیشتر بیماری‌های چشمی موثر است. حتی ورزش‌های تحریکی چشم به افراد سالم هم توصیه می‌شود تا نسبت به بیماری جلوگیری به عمل آورند.
مراجع زودهنگام و کاهش ریسک نابینایی:
غربالگری بینایی می‌تواند جلوی آسیب شدید فرد به نابینایی را بگیرد. تنبلی چشم از جمله بیماری‌هایی است که اگر زود هنگام جهت درمان آن اقدام نشود می‌تواند در آینده شدت بینایی را کاهش داده یا به کل بینایی را از بین ببرد. انواع روش‌های سنتی و پیشرفته جهت درمان تنبلی چشم وجود دارد. مراجعه به اپتومتریست و تجویز درست و عمل به گفته‌های پزشک می‌تواند این بیماری را درمان کند. از بدو تولد امکان تنبلی چشم در افراد وجود دارد و هرچه زودتر والدین جهت درمان اقدام کنند درمان راحت تر و اثر بخش تر خواهد بود.