تنبلی چشم یک بیماری شایع چشمی است که در دوران کودکی رخ می‌دهد و بینایی به درستی رشد نمی‌کند. از نظر پزشکی به عنوان آمبلیوپی هم شناخته می‌شود. این بیماری به این دلیل اتفاق می‌افتد که یک یا هر دو چشم قادر به ایجاد پیوند قوی با مغز نیستند. آمبلیوپی معمولاً فقط یک چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به این معنی است که کودک کمتر با چشم آسیب دیده می‌بیند و بیشتر به چشم سالم متکی است، در نتیجه دید بیمار روز به روز کاهش پیدا می کند.
تخمین زده می‌شود که از هر 50 کودک یک نفر دچار تنبلی چشم می‌شود.
آمبلیوپی یا تنبلی چشم چیست؟
آمبلیوپی که اغلب تنبلی چشم یا تنبلی دید نامیده می‌شود، یک بیماری جدی چشمی است که بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بینایی ضعیف در یک چشم در دوران نوزادی یا کودکی ایجاد می‌شود و در صورت عدم درمان به مرور زمان بدتر می‌شود.
چه بیماری‌های ممکن است منجر به آمبلیوپی شود؟
شرایطی که ممکن است منجر به آمبلیوپی شود عبارتند از:
عیوب انکساری: این شرایط بر نحوه عبور نور از چشم تأثیر می‌گذارد. آنها عبارتند از:
- نزدیک بینی، مشکل در دید دور
- دوربینی، مشکل در دیدن اشیا از نزدیک
- آستیگماتیسم، قرنیه خمیده
- استرابیسم (انحراف چشم): چشم‌های سالم باید به صورت جفت با هم حرکت کنند، اما گاهی اوقات اینطور نیست. اگر یکی از آنها به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین حرکت کند، مغز ممکن است به یک چشم بیشتر از چشم دیگر تکیه کند که منجر به آمبلیوپی می‌شود.
مشکلات ساختاری: گاهی اوقات، چشم دارای یک مشکل ساختاری است که می‌تواند منجر به آمبلیوپی شود، از جمله:
- آب مروارید که باعث کدر شدن عدسی و تاری دید می‌شود.
- آستیگماتیسم
- افتادگی پلک
- جای زخم روی قرنیه
آمبلیوپی چگونه بر کودکان تأثیر می‌گذارد؟
در یک کودک مبتلا به آمبلیوپی، یک چشم دارای دید تار و چشم دیگر دارای دید واضح است. با گذشت زمان مغز شروع به نادیده گرفتن چشم تار می‌کند و فقط از چشمی استفاده می‌کند که دید واضح دارد. در نهایت، مغز یاد می‌گیرد که به چشم قوی‌تر تکیه کند و به چشم ضعیف‌تر اجازه ضعیف شدن می‌دهد.
چه کسانی در معرض خطر آمبلیوپی هستند؟
برخی از کودکان ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر باشند، از جمله:
- تولد زودرس کودکان
- داشتن وزن کم هنگام تولد
- سوابق خانوادگی در بیماری‌های چشمی
- عدم رشد کافی و مناسب
- ناتوانی در رشد
علائم تنبلی چشم چیست؟
این عارضه اغلب زمانی شناسایی می‌شود که کودک آزمایش چشمی انجام می‌دهد. بنابراین هر کودکی باید غربالگری بینایی منظم و به موقع داشته باشد. کودک مبتلا به آمبلیوپی ممکن است دچار علائم زیر باشد:
- به وسایلی برخورد می‌کند که در یک سمت خاص از بدن قرار دارد.
- چشم او به سمت داخل و خارج چرخش دارد.
- چشم‌ها با یکدیگر عمل نمی‌کنند.
- بیشتر به یک طرف بدن متکی است.
- چشم‌های متقابل دارد.
- دچار افتادگی پلک است.
- یک چشم خود را می‌بندد یا زیاد چشمک می‌زند.
- اغلب سرش را به یک طرف خم می‌کند.
چه آزمایشاتی می‌تواند آمبلیوپی را تشخیص دهد؟
یک متخصص اطفال، بینایی سنجی مدرسه، اپتومتریست یا چشم پزشک می‌تواند بینایی کودک را از نظر آمبلیوپی آزمایش کند. غربالگر برای تشخیص موارد زیر را انجام می‌دهد:
- قطره‌ای در چشم می‌ریزید تا مردمک بزرگتر شود.
- به چشم‌ها یک نور می‌تاباند.
- هر بار یک چشم را می‌پوشاند و آزمایش می‌کند که آیا هر چشم می‌تواند یک جسم متحرک را دنبال کند یا خیر.
- از بچه‌های بزرگتر می‌خواهند حروف روی نمودار را در سمت دیگر اتاق بخوانند.
معاینه بینایی مشخص می‌کند:
- آیا چشم‌ها نور را در تمام طول راه تشخیص می‌دهند؟
- آیا هر دو چشم به یک اندازه خوب می‌بینند؟
- آیا چشم‌ها به درستی حرکت می‌کنند؟ آیا آنها با هم حرکت می‌کنند؟
- آیا چشم‌ها به درستی تراز شده‌اند؟
- آیا بینایی بین دو چشم متفاوت است؟
- آیا یکی از چشم‌ها می‌چرخد یا سرگردان است؟
- آیا آب مروارید با یک ابزار بزرگنمایی روشن قابل مشاهده است؟
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
تنبلی چشم اغلب در طول آزمایشات معمول چشم (قبل از اینکه والدین متوجه وجود مشکل شوند) تشخیص داده می‌شود. همه نوزادان تازه متولد شده در روزهای اول زندگی و سپس مجدداً در 2 تا 3 ماهگی برای بررسی مشکلات بینایی مانند آب مروارید آزمایش چشم انجام می‌دهند. مشکلاتی مانند چشمک زدن و نزدیک بینی یا دور بینی ممکن است تا چند سالگی کودک ایجاد نشود.
درمان تنبلی چشم پس از 6 سالگی دشوار است، بنابراین توصیه می‌شود که همه کودکان پس از تولد و در سه سالگی آزمایش بینایی خود را انجام دهند. همچنین اگر در مورد بینایی فرزندتان نگرانی دارید، می‌توانید به پزشک عمومی خود مراجعه کنید. در صورت لزوم، آنها می‌توانند کودک شما را به یک متخصص چشم ارجاع دهند.
علل تنبلی چشم:
چشم‌ها مانند دوربین کار می‌کنند. نور از عدسی هر چشم عبور می‌کند و به لایه‌ای از بافت حساس به نور در پشت چشم به نام شبکیه می‌رسد. شبکیه تصویر را به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌کند که به مغز ارسال می‌شود. مغز سیگنال‌های هر چشم را در یک تصویر سه بعدی ترکیب می‌کند.
تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که اتصالات مغزی مسئول بینایی به درستی ایجاد نشود. برای ایجاد این ارتباطات، در 8 سال اول زندگی کودک، چشم باید تصویر واضحی را به مغز نشان دهد. تنبلی چشم می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- کاهش مقدار نور وارد شده به چشم
- عدم تمرکز در چشم
- گیجی بین چشم‌ها – در جایی که 2 تصویر یکسان نیستند.
در صورت عدم درمان، تنبلی می‌تواند منجر به این شود که بینایی مرکزی چشم هرگز به سطح نرمال نرسد.
راه‌های درمان آمبلیوپی چیست؟
اگر درمان آمبلیوپی زود شروع شود، در حالی که ارتباطات بین چشم و مغز هنوز در حال توسعه است، بسیار موثر واقع می‌شود. استراتژی‌ها بر این تمرکز دارند که مغز کودک را مجبور کند از چشم ضعیف‌تر استفاده کند. گزینه های درمان شامل موارد زیر است:
چسب‌های چشمی برای کودکان:
برای تحریک چشم ضعیف‌تر، کودکان می‌توانند یک چسب چشم روی چشم قوی‌تر قرار دهند. این درمان موثر می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. این چسب مغز را مجبور می‌کند تا از تصاویر چشم ضعیف‌تر استفاده کند و در نهایت آن چشم را قوی‌تر می‌کند.
عینک:
عینک نیز یک درمان رایج تنبلی چشم است. عینک می‌تواند با بهبود نزدیک بینی، دوربینی و تلاقی چشم به آمبلیوپی کمک کنند.
قطره چشم:
برای موارد خفیف، پزشک ممکن است قطره چشمی (آتروپین) را برای تاری موقت دید در چشم بهتر توصیه کند. این قطره کودک را برای استفاده از چشم ضعیف‌تر تشویق می‌کند. در واقع قطره همان کار چسب چشم را انجام می دهد که مغز را به استفاده از چشم ضعیف‌تر مجبور می کند.
جراحی:
عمل جراحی برای آمبلیوپی نادر است. در برخی مواقع ممکن است پزشک، جراحی را برای رفع برخی علل آمبلیوپی مانند آب مروارید پیشنهاد کند.
در اغلب موارد درمان تنبلی چشم معمولاً در 2 مرحله امکان پذیر است.
اگر مشکلی در میزان نور ورودی به چشم وجود داشته باشد، مانند آب مروارید که مسیر نور را مسدود می‌کند، برای رفع انسداد به درمان نیاز است.
اگر شرایطی مانند نزدیک بینی، دوربینی یا استیگماتیسم در تنبلی چشم نقش داشته باشند، پزشک ابتدا عینک اصلاحی یا لنزهای تماسی را تجویز می‌کند.
سپس کودک تشویق می‌شود تا دوباره از چشم آسیب دیده استفاده کند. این کار را می‌توان با استفاده از چسب چشم برای پوشاندن چشم قوی‌تر یا قطره چشمی برای تاری موقت دید در چشم قوی‌تر انجام داد.
درمان تنبلی چشم فرآیندی تدریجی است که ماه‌ها طول می‌کشد. اگر درمان خیلی زود متوقف شود، ممکن است هر گونه بهبودی از بین برود.
درمان تنبلی چشم برای کودکان کوچکتر مؤثرتر است.
آمبلیوپی چقدر شایع است؟
آمبلیوپی شایع‌ترین دلیل از دست دادن بینایی در کودکان است که بین 2 تا 4 درصد از کودکان تا سن 15 سالگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حتی اگر کودک مشکل قابل توجهی نداشته باشد، ممکن است این مشکل رخ دهد. اما اگر در دوران کودکی تشخیص داده نشده و درمان نشود، می‌تواند مشکلات دائمی ایجاد کند بنابراین معاینات زودهنگام و منظم چشم بسیار مهم هستند.
منبع: lazy eye
